Związek Powiatów Polskich, po zapoznaniu się ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów zaprezentowanym 13 sierpnia 2024 r. oraz po wewnętrznej dyskusji z udziałem Członków Zarządu, Członków Komisji Rewizyjnej, Przedstawicieli Konwentów Powiatów z poszczególnych województw oraz przedstawicieli ZPP w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz Zespole ds. Systemu Finansów Publicznych, wyraził zdecydowane negatywne stanowisko wobec projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (JST). 

ZPP przedstawił swoje główne zastrzeżenia dotyczące proponowanych zmian.

Główne zarzuty ZPP wobec projektu:

• Brak stabilności finansowej powiatów
  ZPP zwraca uwagę, że projekt ustawy nie zapewnia stabilności finansowej jednostkom samorządu terytorialnego. Dane przedstawione przez Ministerstwo Finansów wskazują, że aż 73% powiatów będzie zależnych od wsparcia z rezerwy dochodów, aby osiągnąć minimalne poziomy dochodów przewidziane w projekcie ustawy. Brak mechanizmu waloryzacji tych kwot może prowadzić do pogorszenia sytuacji finansowej powiatów w przyszłości.
• Luka w finansowaniu zadań oświatowych
  Projekt ustawy nie przedstawia żadnej strategii wyjścia z narastającej luki finansowej w zadaniach oświatowych. ZPP wskazuje, że samorządy, mimo formalnej odpowiedzialności za zadania oświatowe, mają ograniczone możliwości decyzyjne, a obecne propozycje jedynie pogłębią problem.
• Kryzys kadrowy i płacowy w samorządach
  Z danych GUS wynika, że pracownicy starostw są najgorzej wynagradzaną grupą w administracji publicznej. ZPP krytykuje brak rozwiązań w projekcie ustawy, które miałyby na celu poprawę tej sytuacji, także w obliczu planowanego wzrostu płacy minimalnej.
• Niespełnione potrzeby finansowe JST
  ZPP zauważa, że projekt ustawy nie uwzględnia rzeczywistych potrzeb finansowych JST, a jedynie możliwości wydatkowe budżetu państwa. Dotyczy to zarówno finansowania oświaty, jak i innych ważnych zadań, takich jak ochrona środowiska.
• Nowy system zmniejszania dochodów
  ZPP sprzeciwia się zamianie tzw. janosikowego na tzw. „zbójeckie”, co w praktyce oznacza wprowadzenie systemu, który nie zasila mniej zasobnych samorządów, a jedynie zmniejsza dochody bogatszych jednostek.
• Brak stabilności finansowej JST
  Projekt ustawy nie gwarantuje stabilności finansowej JST. Szczególnie niepokojący jest mechanizm ponownego obliczania potrzeb wydatkowych, który może prowadzić do nieprzewidywalnych skutków finansowych dla samorządów.
• Brak rozwiązań dotyczących dotacji celowych
  ZPP wskazuje na długotrwały problem niedoszacowania wysokości dotacji celowych na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Związek krytykuje brak mechanizmów waloryzacji oraz zasady ustalania tych dotacji w projekcie ustawy.
• Problemy związane z domami pomocy społecznej
  Projekt ustawy nie przewiduje zmian w finansowaniu pobytu w domach pomocy społecznej dla osób przebywających na tzw. starych zasadach, co jest problemem, który ZPP od lat stara się rozwiązać.
• Niedopuszczalny tryb pracy nad projektem
  ZPP krytykuje sposób i tryb pracy nad projektem ustawy, podkreślając, że strona samorządowa proponowała wprowadzenie ustawy epizodycznej, która pozwoliłaby przetestować nowe rozwiązania w praktyce.

Związek Powiatów Polskich wzywa do rewizji projektu ustawy, uwzględniając zgłaszane od lat przez samorządy problemy oraz konieczność zapewnienia stabilności finansowej jednostek samorządu terytorialnego. W przeciwnym razie, jak wskazuje ZPP, ustawa ta może przynieść poważne konsekwencje dla funkcjonowania samorządów w Polsce.

Pełna treść stanowiska dostępna jest poniżej.